Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μια αύξηση στη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου των όρχεων που αφορά σε άντρες κυρίως ηλικίας 20-35 ετών, κατοίκους βιομηχανικών πόλεων. Η τοξικότητα των αντινεοπλασματικών θεραπειών στα γεννητικά κύτταρα των ανδρών είναι πλέον αδιαμφισβήτητη και είναι δυνατό να προκαλέσει χρωμοσωμικές ανωμαλίες στα σπερματοζωάρια όπως για παράδειγμα ανευπλοειδίες, δομικές χρωμοσωμικές ανωμαλίες ή μεταλλάξεις.

Πολυκεντρική μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε οκτώ κέντρα διατήρησης γονιμότητας διαφορετικών περιοχών στη Γαλλία (8 CECOS-Centres d’Etude et de Conservation des Oeufs et du Sperme) συγκέντρωσε στοιχεία για την ποιότητα του σπέρματος πριν την έναρξη της χημειοθεραπείας/ακτινοθεραπείας και μετά από διάστημα 3, 6, 12 και 24 μηνών μετά το πέρας της. Οι ασθενείς υποβλήθηκαν σε θεραπεία με ακτινοθεραπεία, είτε με χημειοθεραπεία BEP (Μπλεομικίνη-Ετοποσίδη-Σισπλατίνη) 2 – 4 κύκλων. Οι αναλύσεις των δειγμάτων πραγματοποιήθηκαν σύμφωνα με τις οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) ενώ η ανάλυση των χρωμοσωμάτων με FISH, στα χρωμοσώματα Χ, Υ και 18. Οι ανευπλοειδίες στα φυλετικά χρωμοσώματα αφορούν στις πιο συχνά εμφανιζόμενες χρωμοσωμικές ανωμαλίες κατά τη γέννηση.

Επίδραση στις παραμέτρους των δειγμάτων

26 ασθενείς(48%) με αληθές σεμίνωμα υποβλήθηκαν σε ακτινοθεραπεία και 28(52%) με μη-σεμίνωμα υποβλήθηκαν σε BEP χημειοθεραπεία. Πριν την έναρξη της θεραπείας οι παράμετροι του σπέρματος δεν διέφεραν μεταξύ των ασθενών με αληθές και μη σεμίνωμα. Μετά από δύο κύκλους χημειοθεραπείας(BEP), ή ακτινοθεραπείας παρατηρήθηκε σημαντική μείωση στη συγκέντρωση του σπέρματος, το συνολικό αριθμό και την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων, με τις χαμηλότερες παραμέτρους να σημειώνονται 3 και 6 μήνες μετά τη θεραπεία. Οι παράμετροι στο σύνολο τους επανήλθαν στα φυσιολογικά, προ-θεραπείας, επίπεδα ύστερα από 12 μήνες μετά το τέλος της ακτινοθεραπείας και 24 μήνες μετά το τέλος της χημειοθεραπείας, εκτός από το ποσοστό που αφορούσε στην καλή κινητικότητα των σπερματοζωαρίων η οποία και παρέμεινε χαμηλή. Συγκρίνοντας την επίδραση της χημειοθεραπείας έναντι της ακτινοθεραπείας στην ποιότητα του σπέρματος, ο συνολικός αριθμός και η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων βλάπτονται σημαντικά περισσότερο από την χημειοθεραπεία. Παρόλα αυτά, 24 μήνες μετά το πέρας της θεραπείας, στο 100% των ασθενών που υποβλήθηκαν σε 1-2 κύκλους χημειοθεραπείας, στο 76% των ασθενών με πάνω από 2 κύκλους και 88% εκείνων που υποβλήθηκαν σε ακτινοθεραπεία επανήλθε η παραγωγή σπέρματος σε συγκέντρωση >39x106 ανά εκσπερμάτιση.

Επίδραση στο DNA των σπερματοζωαρίων.

Το ποσοστό των υπεραπλοειδιών (ΧΥ), διπλοειδιών, ανευπλοειδιών στο σπέρμα και οι συνολικές χρωμοσωμικές ανωμαλίες αυξήθηκαν ιδιαίτερα μετά το πέρας 6 – 12 μηνών από τη χημειοθεραπεία και επανήλθαν 24 μήνες μετά το πέρας της θεραπείας στα φυσιολογικά επίπεδα. Το ίδιο αυξημένα παρατηρήθηκαν τα ποσοστά και μετά το πέρας 3 – 6 μηνών ακτινοθεραπείας και επανήλθαν στα προ-θεραπείας επίπεδα 12 μήνες μετά. Το ποσοστό των ανευπλοειδιών 24 μήνες μετά τη χημειοθεραπεία βρέθηκε ψηλότερο συγκρινόμενο με εκείνο μετά την ακτινοθεραπεία.

Συνοψίζοντας, η επίδραση της ακτινοθεραπείας στην ποιότητα των παραγόμενων δειγμάτων σπέρματος αλλά και στο χρωμόσωμα των σπερματοζωαρίων είναι ηπιότερη από εκείνη της χημειοθεραπείας σε ασθενείς με όγκο όρχεως, ενώ σημειώνονται και μικρότεροι χρόνοι επαναφοράς στα φυσιολογικά, προ-θεραπείας, επίπεδα.

Είναι κρίσιμο να γίνουν αντιληπτές οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των αντινεοπλασματικών θεραπειών στην ακεραιότητα των γεννητικών κυττάρων και να γίνεται σωστή καθοδήγηση και συμβουλευτική των ζευγαριών που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν. Η φυσιολογική σύλληψη θα πρέπει να αναβάλλεται για ένα διάστημα >12 μήνες ύστερα από ακτινοθεραπεία ή >24 μήνες ύστερα από >2 κύκλους χημειοθεραπείας. Οι γοναδοτοξικές δράσεις των εν λόγω θεραπειών θα πρέπει να αναλύονται στο ζευγάρι πριν την έναρξή τους και να προτείνεται πάντοτε η κρυοσυντήρηση του σπέρματος για την διατήρηση της γονιμότητας.  

Πασχαλίδου Χρύσα

Κλινική Εμβρυολόγος

Εμβρυογένεση